İşaret dili ve İngilizce

Bu sene, Dünya İşitme Engelliler Günü 23 Eylülde kutlanacak. Bu günün amacı işitme engellilerin topluma ve kültüre dahil edilmesinin önemini vurgulamak ve işitme engellilerin dünyasını tanıtmaktır.

Maalesef, işaret dili hakkında yanlış bilinen çok fazla şey var. Örneğin, çoğu insan bunun dünyadaki bütün işitme engellileri kapsayan bir olduğunu düşünürken, bazıları da bunun hakiki bir dil olup olmadığını tartışmaktadır. Gelin birlikte bu dillerin genel özelliklerine bir göz atalım, özellikle de İngilizce konuşulan ülkelerde karşımıza çıkanlara.

İşaret dili ve konuşulan dil

İşaret dili, konuşma diline benzer ifade ve iletişim becerileri gerektiren gerçek bir dildir. Bilim insanları, işaret dilinde de aynı konuşma dilinde olduğu gibi, dile getirmek için çalışan bölgeler dışında, beynin aynı bölgelerinin çalıştığını kanıtlamıştır.

Konuşma dillerinde olduğu gibi, çocuklar önce gözlem yaparak ve çevresindeki insanlarla etkileşimde bulunarak dilin temelini edinir ve dil bilgisi veya noktalama işaretleri kurallarını içermeyecek şekilde dili doğal bir şekilde öğrenir. Ayrıca, tıpkı konuşma dilleri gibi, işaret dilleri de kullanıldıkça ve kişiler arasında konuşuldukça kendi kendilerine gelişmektedir.

Bunun bir örneği de ilk defa 1980’de Nikaragua’da kurulan bir işitme engelliler okulunda geliştirilen işaret dilidir. O zamana kadar işitme engelliler topluluğundan izole olmuş çocuklar kendilerini bir anda onların arasında bulmuş ve kendi kendine yeni nesillere aktarılan bir karma işaret dili geliştirmişlerdir. Öyle ki, devlet bu dili, tüm kelime dağarcığı ve dil bilgisi kurallarıyla birlikte, resmi ve standart bir dil olarak kabul etmek zorunda kalmıştır. Nikaragua işaret dili işte böyle doğmuştur.

İşaret dilinin hiç tanınmadığı yerlerde bile, işitme engelliler okullarında işaret dillerine dair çocukça argo ifadelere veya hakiki lehçelere pek sık rastlanır. Mesela Sri Lanka’da, her okulun kendine has bir işaret dili vardır! Özetle, işitme engelliler için de dil gerçek bir Babil’dir.

Peki işaret dili ve konuşulan dil arasında bir bağ var mı? Her zaman değil. Aynı dili konuştuğumuz yerlerde bile tamamen farklı işaret dilleri olabilir. Öte yandan, işaret dillerinin de bulunulan yerin konuşma diliyle belli bir bağı olduğu da yadsınamaz. Çünkü işitme engelliler bu dilin yazılarını okur, anlar ve bu da kaçınılmaz olarak düşünme ve kendini ifade etme biçimlerini etkiler. Fakat bunların meydana gelme biçimleri oldukça karmaşık olmakla birlikte gizemlerini korumaya devam etmektedir.

Anglo-sakson ülkelerinde kullanılan işaret dilleri

Daha önce söylediğimiz gibi, birçok farklı işaret dili bulunmaktadır ve anglo-sakson ülkeleri de bundan muaf değildir. Genellikle bu diller bir akronim ile tanımlanır (bir ifadeyi oluşturan kelimelerin baş harflerinden oluşturulan kısaltma). İngilizce konuşulan ülkelerde konuşulan başlıca işaret dillerine bir göz atalım.

Amerika Birleşik Devletleri’nde üç tane ana işaret dili vardır:

• American Sign Language / Amerikan işaret dili (ASL)
  Birleşik Devletler’in resmi dillerinden biridir ve İngilizceden farklı bir kelime haznesine ve dil bilgisi kurallarına sahiptir. Dünya çapında bilinmekte olup, tek elle alfabeyi kullanır.
• Pidgin Signed English / Karma İşaret İngilizce (PSE)
  Amerika’da en çok kullanılan işaret dilidir, eğitmenler de dahil. Kelime haznesi ASL’den türemiştir ancak dil bilgisi kuralları ve kelime dizilimi İngilizceden alınmıştır.
• Signing Exact English / Doğru İngilizce İşaretleme (SEE)
  Bu dil, İngilizcenin “işaretli” hali gibidir. İşaretler ASL’den alınmıştır ancak dilin geri kalanı İngilizcenin işaret haline getirilmişidir. Yapısal ve anlamsal olarak oldukça zengindir ve işitme engelli ebeveynleri çocuklarını bu dili kullanmaya teşvik eder.

İngiltere’de kullanılan işaret dili BSL’dir. Oldukça farklı lehçesi olan ve alfabeyi iki elle kullanan bir dildir.

Avustralya’daki işaret dilinin adı Auslan’dır. Bu dilin de iki ana lehçesi bulunur: güney ve kuzey lehçeleri. İngiliz ve Yeni-Zelanda işaret dilleri bağlı olmakla birlikte Amerikan işaret diliyle ortak noktası pek yoktur.

Yeni-Zelanda’da en çok konuşulan işaret dili NZSL’dir. Maori ve İngilizce ile birlikte 2006 yılında üçüncü resmi dil olarak tanınmıştır.

Bir de İngilizce, Avustralya ve Yeni-Zelandalıların kullandığı BANZSL vardır. Adı Trevor Johnson ve Adam Schembri tarafından konulmuştur. BSL, Auslan ve NZSL’nin lehçeler olarak kabul edilebileceği bir resmi dildir.

İrlanda’da, İrlanda işaret dili ISL kullanılır. Daha çok kuzey İrlanda’da olmakla birlikte, Amerikan ve Fransız işaret dillerine bağlıdır. Öte yandan, bu dil konuşulan İngilizce ve İrlanda dilleriyle hiçbir bağı yoktur. Yüzyıllardır var olan oldukça eski bir dildir, İrlanda’lı göçmenler ve Katolik misyonerler tarafından dünyanın çeşitli yerlerinde bulunan işitme engelli topluluklarına ihraç edilmiştir.

İşaret dili de olsa, konuşma dili de, kendimizi bir dilde ifade ettiğimizde, sadece dil bilgisini ve kelimeleri bilmemiz yetmez, aynı zamanda aktarılan kültürü ve onun nüanslarını ve dışavurum biçimini de öğrenmek gerekir. İngilizceyi de iyi öğrenmek istiyorsan, bunu hafife almamak gerekir. Bu sebeple, ABA English, yalnızca İngilizce dil bilgisine önem vermez, aynı zamanda aksanlara ve dünyanın farklı yerlerinde konuşulan İngilizcenin kendine has özelliklerine de yoğunlaşır. Sen de çevrimiçi kursumuzu denemek ister misin?